Osmanlı Devleti’nde son zamanlarda Divân-ı Hümâyûn’un, sonrasında da Meşveret Meclisi’nin önemini yitirmesi ile Sultan II. Mahmud, idarî anlamda bir boşluğu doldurabilmek ve hedeflediği reformları gerçekleştirecek bir mekanizmaya duyulan ihtiyaçtan dolayı Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye’yi ihdas etti. Osmanlı’nın hem batılılaşma hem de demokratikleşme sürecinin önemli mihenk taşlarından biri ve Tanzimat devrinin en mühim organı olması ayrıca günümüz demokratik meclislerinin de temelini oluşturması açısından, Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye önem arz etmektedir. Başlangıçta bir danışma meclisi olarak kurulan Meclis-i Vâlâ, Tanzimat’ın ilanının hemen akabinde aldığı vazifeler ile adından çokça söz ettiren önemli bir kurum haline gelmiştir. Mecliste, kuruluş itibariyle bazı problemler ile karşılaşılmıştır. Ancak, Mustafa Reşid Paşa ve Mehmed Emin Rauf Paşa tarafından hazırlanan hayli demokratik bir içtüzük ile bu sorunlar birer birer aşılmıştır. Meclis-i Vâlâ’nın toplantı usulleri ile özgür ve demokratik çalışma prensipleri, meclisin kendinden sonraki döneme örnek teşkil etmiştir. Hazırlanan iç tüzük, günümüz meclislerinin işleyişlerinin temeli olmuş, bazı kurallar hiç değişmeden halen kullanılmaya devam etmektedir. İş bu çalışmada; Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye’nin ne amaçla kurulduğu, kuruluş aşaması, devletin anayasallaşma sürecine geçişte önemli adımlardan biri olan Tanzimat Fermanı’na olan etkisi ve dahi fermanın meclisin işleyişine ve aktifleşmesine olan rolü üzerinde durulacaktır. Bu bilgiler, arşiv belgeleri gibi önemli ana kaynaklar ışığında ele alınarak, açıklanacak ve yorumlanacaktır.
With the recent loss of importance of the Imperial Council and later the Consultative Assembly in the Ottoman Empire, Sultan II. Mahmud created the Majlis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye (Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye) to fill an administrative gap and to realize the need for a mechanism that would realize the reforms he targeted. The Majlis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye is important in terms of being one of the important cornerstones of both the westernization and democratization process of the Ottoman Empire and the most important organ of the Tanzimat period, as well as forming the basis of today's democratic assemblies. The Majlis-i Vâlâ, which was initially established as an advisory council, became an important institution that made a name for itself with the duties it took on immediately after the declaration of the Tanzimat. Some problems were encountered in the Parliament due to its establishment. However, these problems were overcome one by one with a highly democratic internal regulation prepared by Mustafa Reşid Pasha and Mehmed Emin Rauf Pasha. The meeting procedures and free and democratic working principles of the Grand National Assembly set an example for the following period. The internal regulations prepared became the basis of the functioning of today's assemblies, and some rules continue to be used without any change. In this study; The purpose of the Establishment of the Majlis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye will be focused on, its establishment phase, its impact on the Tanzimat Edict, which is one of the important steps in the transition to the constitutionalization process of the state, and the role of the edict on the functioning and activation of the parliament. This information will be explained and interpreted in the light of important primary sources such as archive documents.
