Bu makalede, Osmanlı ve Kaçar İran’ındaki ticaret zümrelerinin kolektif eylem oluşturabilme kapasitelerine ilişkin bir karşılaştırma, her iki kesim açısından benzer önem arz eden “tütün ticareti” ekseninde yapılmıştır. “Tütün ticareti”, her ne kadar ilk bakışta hem ekonomi ile doğrudan ilişkili hem de mikro ölçekli bir konu olarak algılansa da, bu çalışma, salt üretim ilişkileri ve sınıf mücadelesine atıf yapan bir indirgemeciliğin ötesinde, siyasal ve toplumsal diğer unsurları da göz önüne alan çoklu bir bağlam ve ilişkisel bir perspektif üzerine kurulmakta, tikel bir vaka üzerinden tümel bir çözümlemeye yönelmektedir. Metot olarak da, yakın zaman ve mekânlardaki benzer olguların nihai noktada farklı biçimlerde nasıl sonuçlandıklarını tahlil eden ve kendine özgü durumları, “uzun, yavaş ve tarihsel olarak özgün süreçlerin bir ürünü” olarak açıklayan “patikaya bağımlılık” modelini esas aldığının altı çizilmelidir.
This article makes a comparison of capabilities of trading classes in Ottoman Empire and Qajar Iran to take collective action, on the basis of “tobacco trade”, which is similarly important for both sides. Although “tobacco trade” may seem to be both directly related to the economy and a micro-scale issue at first glance, this study, extending beyond a mere reductionism simply referring to relations of production and class conflicts, is based on a multi-context and a relational perspective taking other political and social issues into account, and aims at a universal analysis through a particular case. It should be noted here that “path dependence” method is employed here, which investigates how similar phenomena of similar times and places end up differently and which explains specific cases as “a product of long, slow and historically-unique processes”.
