Bu çalışmada imparatorluktan ulus-devlete geçiş gibi kritik bir dönemde çalışmalarını ortaya koyan Türk sosyolojisinin kurucu ismi Ziya Gökalp’in, Batılılaşma/modernleşme krizi karşısında özgün şartları önceleyen yaklaşımı, onun entelektüel kimliği, milliyetçilik anlayışı, dine bakışı ve kültür-medeniyet kavramsallaştırması üzerinden ele alınacaktır. Çalışmanın temel iddiası Gökalp’in, Türkiye’nin yıllardır üzerinde durduğu gelenek ve modernite arasındaki gerilimin somut bir örneği olduğu ve hala bu gerilimde onun düşüncelerinin en çok tercih edilen teorik zemini oluşturduğudur. Bu teorik zemin ilk yazılarından son çalışmalarına kadar belirli bir süreklilik ve kopuşları barındırmaktadır. Onun düşüncesindeki gelenek, din ve rasyonalite arasında bir sentez oluşturma çabası, önerdiği sistemde süreklilik gösterirken, yaşadığı dönemin sancılı dönüşümleri karşısında güncellediği fikirleri ise sürekli değişen toplumsal gerçeklik karşısında kayıtsız kalmadığını göstermektedir. Bu nedenle onun fikirleri, Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerinde başlayıp Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk yıllarından günümüze kadar derin bir etki yaratmıştır. Makale, Gökalp'in hayatını, teorik yaklaşımlarını ve Türkiye üzerindeki etkilerini inceleyerek önerdiği teorik çerçeveyi değerlendirmeyi amaçlamaktadır.
In this study, the approach of Ziya Gökalp, the founding name of Turkish sociology, who produced his works in a critical period such as the transition from empire to nation-state, prioritizing the original conditions in the face of the crisis of Westernization/modernization, will be discussed through his intellectual identity, his understanding of nationalism, his view of religion and his conceptualization of culture-civilization. The main claim of the study is that Gökalp is a concrete example of the tension between tradition and modernity that Turkey has been dealing with for years, and that his thoughts still constitute the most preferred theoretical ground in this tension. This theoretical ground contains a certain continuity and rupture from his early writings to his last works. While his effort to create a synthesis between tradition, religion and rationality in his thought shows continuity in the system he proposed, his ideas, which he updated in the face of the painful transformations of his time, show that he was not indifferent to the ever-changing social reality. For this reason, his ideas have had a profound impact from the late Ottoman Empire through the early years of the Republic of Turkey to the present day. This article aims to evaluate the theoretical framework proposed by Gökalp by examining his life, theoretical approaches and their impact on Turkey.
